Ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego, a zabezpieczenie hipoteczne
Istotą zabezpieczenia hipotecznego jest pewność jaką ona daje, która to związana jest z możliwością zaspokojenia się wierzyciela z nieruchomości bez względu na to, kto jest jej aktualnym właścicielem. Przepis art. 74 Ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. 1982 Nr 19, poz. 147, t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1916) wyraźnie przesądza, że nawet jeżeli właścicielem nieruchomości, na której ustanowiono hipotekę stał się spadkobierca, którego odpowiedzialność za długi spadkowe została ograniczona do wartości spadku1, nie może to wpływać na możliwość zaspokojenia się wierzyciela hipotecznego2. Zgodnie bowiem z art. 74 k.w.u. wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości obciążonej hipoteką, bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego. Tak też wypowiedział się Sąd Apelacyjny I Wydział Cywilny w Wyroku z dnia 12 maja 2016 roku, sygn. akt I ACa 1937/14, publ. LEX, gdzie wskazał, iż uznanie za aktualne ograniczenia odpowiedzialności do stanu czynnego spadku nie oznacza bynajmniej, że w następstwie śmierci pierwotnego dłużnika i dziedziczenia po nim pogorszeniu ulega sytuacja wierzyciela hipotecznego. Przed śmiercią tego dłużnika mógł on uzyskać zaspokojenie z całego jego majątku, w tym z obciążonej nieruchomości. Ta sytuacja nie zmienia się mimo ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza – w dalszym ciągu zakres odpowiedzialności jest limitowany, w tym przypadku wartością aktywów spadkowych, a więc między innymi obciążonej nieruchomości. Wskazuję również na tezę postanowienia Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 21 stycznia 2016 r. III CZP 96/15, publ. LEX, gdzie Sąd Najwyższy kategorycznie przesądził, że ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe jest wyłączone w stosunku do wierzyciela, którego wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką – gdy należność wobec zmarłego spadkodawcy, była taką właśnie należnością.
Ograniczenie wynikające z art. 74 k.w.u. dotyczy właśnie okoliczności, gdy hipoteka została ustanowiona za życia spadkodawcy, a po jego śmierci przypadła spadkobiercom (por. E. Skowrońska, Glosa do Uchwała SN z 2.9.1983 r., III CZP 40/83). Spadkobierca dłużnika może skutecznie powołać się na ograniczenie swej odpowiedzialności za długi spadkowe jedynie w wypadku, gdy hipoteka przymusowa została ustanowiona na podstawie tytułu egzekucyjnego zawierającego ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy do wartości spadku3 (por. Uchwała SN z 2.9.1983 r., III CZP 40/83, OSN 1984, Nr 4, poz. 46; por. T. Czech, Księgi wieczyste i hipoteka, s. 948). W toku prowadzonych postępowań, dłużnik hipotetycznie mógłby powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności, tylko wówczas gdyby rzeczone ograniczenie pojawiło się we wspomnianym tytule wykonawczym.
Hipoteka to jednak prawo obciążające konkretną nieruchomość, a nie osobę, wobec czego wierzyciel może skutecznie dochodzić zaspokojenia, niezależnie czyją stała się własnością, zaś dla prawidłowości egzekucji sposób przyjęcia spadku pozostaje o znaczeniu irrelewantnym. Wspomnieć należy o jednej z naczelnych zasad regulujących hipotekę, iż w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością. Zdaje się zauważyć, iż część profesjonalnych pełnomocników nie odróżnia, ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy do wartości spadku w treści tytułu wykonawczego od wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie na nieruchomości, która weszła w skład majątku spadkobiercy, gdzie wspomniane obciążenie ustanowione zostało jeszcze za życia spadkodawcy. Przyjęcie bowiem spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje jedynie ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkodawcy, ale nie powoduje, zaś iż zobowiązanie hipoteczne ponad pewną kwotę wygasa. Należy rozróżniać dług od odpowiedzialności za ten dług, o czym czasem dłużnicy hipoteczni zapominają.
1. Autorka na marginesie przypomina o aktualnym brzmieniu art. 1015 § 2 k.c. wprowadzonym ustawą o zmianie ustawy – kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 20 marca 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 539).
2. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 21 stycznia 2016 r., sygn. akt. III CZP 96/15, publ. LEX.
3. I. Heropolitańska, A. Drewicz-Tułodziecka, K. Hryćków-Mycka, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece [w:] I. Heropolitańska, A. Drewicz-Tułodziecka, K. Hryćków-Mycka, P. Kuglarz, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece oraz przepisy związane. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2017, publ. LEGALIS.